Południowa ściana Lhotse. Trzy tysiące metrów wymagającego terenu, gdzie trudności rosną wraz z wysokością. Jej przejście uznano za największe himalajskie wyzwanie XX i XXI wieku. Za pierwsze całościowe, wraz z wejściem na wierzchołek, uznaje się to w wykonaniu Rosjan: Siergieja Bierszowa i Władimira Karatajewa. Obaj dokonali tego 1 października 1990 roku. Zrobili to w stylu oblężniczym, wspomagając się tlenem. Solowe przejście Słoweńca Tomo Cesena z 24 kwietnia tego samego roku do dziś budzi kontrowersje i zasadniczo nie zostało uznane.
Zanim jednak udało się Rosjanom, z południową ścianą Lhotse przez lata mierzyli się najlepsi wspinacze na całym świecie. Mierzył się z nią także Jerzy Kukuczka. Po raz ostatni w 1989 roku, czyli dwa lata po tym, jak zdobył wszystkie 14 ośmiotysięczników. I dziesięć lat po tym, jak zdobył ten pierwszy. Właśnie… Lhotse, gdzie w 1979 roku - wraz ze swoimi przyjaciółmi: Andrzejem Czokiem, Andrzejem Heinrichem i Januszem Skorkiem - wspiął się od zachodniej strony (tzw. drogą klasyczną). Zrobił to w stylu alpejskim, czyli szybko, bez zakładania pośrednich obozów i bez tlenu.
Gest Kozakiewicza i "Sorry Winnetou". A on pojechał sam
Południowa ściana Lhotse to było wtedy największe wyzwanie, jakie stało przed himalaistami, więc nie mogło też tam zabraknąć nas, Polaków
- mówi Krzysztof Wielicki, który południową ścianę Lhotse próbował zdobyć trzy razy: w 1985, 1987 i 1989 roku, kiedy ruszył na wyprawę wiosną, kilka miesięcy przed Kukuczką. - To była inicjatywa Reinholda Messnera. Zaprosił same gwiazdy, z Europy, z Polski. Mnie też. Pojechałem tam z Arturem Hajzerem. A czemu nie pojechał Jurek? To nie wchodziło w grę, oni z Messnerem za bardzo ze sobą rywalizowali - tłumaczy Wielicki.
I dalej mówi o tamtej wyprawie: - Nie udała się. A czemu? Wiadomo, jak jest tyle gwiazd, to każda jest najmądrzejsza. My próbowaliśmy wtedy wchodzić z Arturem we dwójkę, ale po siedmiu dniach wycofaliśmy się ze względu na opady śniegu. I 4 czerwca 1989 roku, czyli w dniu, w którym skończył się w Polsce komunizm - co kilka miesięcy później zakomunikowała nam w "Dzienniku Telewizyjnym" aktorka Joanna Szczepkowska - wróciliśmy do kraju. Wtedy Kukuczka do nas powiedział: "Panowie, jeśli wam się nie udało, to ja jadę. Jedziecie ze mną?". Obaj wykonaliśmy gest Kozakiewicza, powiedzieliśmy mu: "Sorry Winnetou, wracamy właśnie z trzeciej próby, nieudanej, a ty chcesz, żebyśmy od razu podejmowali następną?". No i pojechał sam, bez nas. I już nie wrócił - zamyśla się Wielicki.
"Jerzy Kukuczka z pewnością dzisiaj byłby gwiazdą"
Koniec sierpnia 1989 roku. Do Katmandu lecą himalaiści: Jerzy Kukuczka, Ryszard Pawłowski i Ryszard Warecki ze Śląska, Maciej Pawlikowski z Zakopanego, Przemysław Piasecki z Poznania i Tomasz Kopyś z Warszawy. Radiotelegrafista Leszek Czech, lekarz Michał Kulej, dziennikarka z katowickiego oddziału TVP Elżbieta Piętak oraz operator kamery Witold Oklek. A także Francuz Yves Ballu, Włoch Floriano Castelnuovo i Szwajcar Fulvio Mariani, czyli tzw. westmembersi - zagraniczni goście wyprawy, którzy za nią zapłacili.
Połowa września 1989 roku. Kukuczka siedzi już w obozie u stóp przyklejonej do Mount Everestu góry Lhotse. Wyjścia z namiotów skierowane są na południowy stok. Tak, by zaraz po przebudzeniu każdy widział, po co tutaj przyjechał. - Decyzję o kolejnej wyprawie w Himalaje podjąłem dwa i pół miesiąca temu. Dlaczego na południową ścianę Lhotse? Bo jest to ściana w dalszym ciągu niezdobyta. Nieujarzmiona i nieposkromiona. Było już kilka poważnych prób "zrobienia" tej ściany, w tym również próby polskie. Atakował Lhotse od południowej ściany także Messner. Bez rezultatów. Żadna z wypraw nie weszła na czwarty szczyt Ziemi. Dlatego muszę stoczyć pojedynek z tą potworną górą! - mówił Kukuczka w rozmowie, która w połowie sierpnia ukazała się w katowickim "Sporcie".
- Jurek niezbyt chętnie udzielał wywiadów, ale potrafił rozmawiać z mediami. Dziś byłby celebrytą - uważa Wielicki. - Może ze swoją skromnością i małomównością nie pasowałby do obecnych czasów, ale z drugiej strony ludzie się zmieniają, nie da się też przecież iść w poprzek cywilizacji. Dlatego, patrząc na jego dokonania i osiągnięcia, z pewnością dzisiaj byłby gwiazdą. Szkoda, że go z nami nie ma - Wielicki zamyśla się po raz kolejny.
"Jurek spadł, jakieś 140 metrów. Wczoraj"
24 października 1989 roku. Wiatr cichnie, pogoda jest piękna. Słońce oświetla całą południową ścianę. W bazie już wiedzą, że Kukuczka i Pawłowski będą atakować, bo dzień wcześniej wieczorem Kukuczka łączy się z Wareckim przez radiotelefon. Strasznie kaszle, ale to akurat normalne na tych wysokościach. Mówi, że do szczytu zostało im jakieś 150, może 180 metrów. Od rana wszyscy zmieniają się więc przy lornetkach. Niestety z coraz większym niepokojem, bo Kukuczki i Pawłowskiego w ścianie nie widać. Nie ma też z nimi żadnej łączności. Jest tylko z V obozem (7400 m n.p.m.), gdzie pod wieczór docierają Pawlikowski i Kopyś. Oni również przekazują do bazy, że z Kukuczką i Pawłowskim nie mają kontaktu. - To może chociaż ich widać? - pyta ich z bazy Warecki. - Nie, nic - odpowiadają. Zaczyna się ściemniać. Zapada noc. Niektórzy nie są w stanie jednak nawet zmrużyć oka. Nerwy są coraz większe. Udzielają się nawet Nepalczykom, którzy pracują w polskiej bazie (m.in. jako kucharze) i znają kapryśne Himalaje jak mało kto.
Następny dzień, świta. Widoczność nadal jest w miarę dobra. Około 9 rano Warecki widzi przez lornetkę jednego człowieka schodzącego ze szczytu. Tylko jednego. To mała czarna kropka, która porusza się w dół. Po dwóch godzinach pojawiają się dwie kolejne kropki. To Pawlikowski i Kopyś. Z bazy wyraźnie widać, że idą w górę. W kierunku tej pierwszej kropki, która dość szybko porusza się w dół. A skoro szybko, to przecież musi to być Kukuczka! No, ale gdzie w takim razie jest Pawłowski?
Mija kolejna godzina, nagle łączność wraca. Komunikat z góry: "Jurek spadł, jakieś 140 metrów. Wczoraj". Na dole tragedia: wszyscy płaczą, prawie nikt z nikim nie rozmawia. No bo o czym?
"Ludzie, którzy się wspinają, zawsze myślą, że sobie poradzą"
Pawłowski tak wspomina ostatnie chwile tamtej wspinaczki: - Jurek był jakieś 70 metrów nade mną. Wykonał dwa szybkie ruchy i kiedy wydawało mi się, że dotknął śnieżnej grani, zupełnie niespodziewanie zaczął się osuwać. Początkowo wolno, ale z każdym ułamkiem sekundy szybciej. Wszystko, co mogłem zrobić, to się skulić w sobie. Nie słyszałem żadnego krzyku Jurka, odgłosu. Prawdopodobnie on nie spodziewał się, że lot będzie taki długi. Lina nade mną na jakimś ostrym fragmencie skały się przerwała. Wszystko, co widziałem, to Jurka spadającego do kotła, do podstawy ściany.
Wielicki: - Byłem wtedy w Polsce, ale już wiedzieliśmy, co się dzieje. Nasłuchiwaliśmy wieści z Lhotse w naszym klubie wysokogórskim. A kiedy dotarła do nas ta tragiczna wiadomość, pojechaliśmy wraz z Januszem Majerem do żony Jurka, Celiny. Słowa w zasadzie wtedy były zbędne, bo jak Celina zobaczyła mnie w drzwiach, od razu wiedziała, co się stało. To była jedna z trudniejszych chwil w moim życiu - Wielicki podczas naszej rozmowy zamyśla się po raz trzeci.
I dopiero po chwili ciszy dodaje: - Ludzie, którzy się wspinają, zawsze myślą, że sobie poradzą. Że są nieśmiertelni. Że nie ma takiej rzeczy, która by ich zabiła. I dobrze, bo taką wiarę trzeba mieć, bez niej nikt nigdy nie ruszyłby się z domu. Ja zawsze mawiam tak: w górach jest tylko jedna porażka i nazywa się śmierć. Cała reszta to nowe doświadczenia. Ale nikt nie chce umierać w górach. Jurek też nie chciał, proszę mi wierzyć.
***
Jerzy Kukuczka - drugi człowiek w historii, po Reinholdzie Messnerze, który zdobył 14 ośmiotysięczników, czyli Koronę Himalajów i Karakorum. Na 11 wszedł nowymi drogami, siedem zdobył w stylu alpejskim, trzy po raz pierwszy zimą, jeden szczyt samotnie. Wszystko zajęło mu siedem lat, 11 miesięcy i 14 dni. Zginął 24 października 1989 roku podczas wspinaczki na niepokonanej wtedy południowej ścianie Lhotse. Miał 41 lat.
Przy pisaniu korzystałem m.in. z książki "Lhotse ’89. Ostatnia wyprawa Jerzego Kukuczki". To przypomniana wersja tekstu, który powstał na 30. rocznicę śmierci Kukuczki >>
