Materiał powstał w ramach "Tygodnia Europejskiego" projektu "Continental - Droga na Mundial"
W jaki sposób można podjąć walkę z rywalem o znacznie wyższych umiejętnościach piłkarskich? Odpowiedzi na to pytanie szukał Karl Rappan. Choć był Austriakiem, całą swoją karierę trenerską poświęcił Szwajcarii. Gdy w latach 30. ją zaczynał, królowało ustawienie WM, czyli 2-3-5. Rappan w swojej autorskiej formacji postanowił cofnąć bocznych pomocników do obrony, gdzie od tej pory znajdowało się czterech zawodników. Z tej czwórki jeden z nich pełnił rolę ostatniego obrońcy, grając pomiędzy bramkarzem a linią obrony. W ten sposób narodził się libero. Jego zadaniem było zbieranie wszystkich piłek, jakie przechodziły za linię defensywy oraz podwajać krycie, gdy tylko to było możliwe. By zbalansować linię pomocy oraz ataku, Rappan cofnął skrzydłowych do środka pola. Nowatorskie ustawienie przypominało 1-3-3-3, choć mogło przybierać różne formacje. W ten sposób powstało "verrou", znane również jako "szwajcarski rygiel".
Dzięki tej taktyce w latach 1933-1945 siedem razy wygrywał ligę szwajcarską oraz puchar tego kraju, prowadząc Servette Genewę oraz Grasshoppers Zurych. Jednak największą próbę jego taktyka miał przejść podczas MŚ 1938, gdy trenował reprezentację Szwajcarii. To wtedy szersza publiczność miała poznać "verrou".
W tych czasach to była jedna z najsłabszych ekip w Europie centralnej - podczas rozgrywek organizowanych w formacie ligowym pomiędzy reprezentacjami Austrii, Czechosłowacji, Węgier, Włoch i Szwajcarii to właśnie Helweci byli zdecydowanymi outsiderami. Przed MŚ 1938 rozegrano trzy pełne edycje (czwarte została przerwana w związku z Anschlussem Austrii). W latach 1927-1938 rozegrali w ramach tego turnieju 32 spotkania - tylko cztery wygrali, trzy zremisowali, przegrywając aż 25. Za każdym razem zajmowali ostatnie miejsce, wobec czego oczekiwania przed MŚ 1938 nie były zbyt wielkie.
Jednak przed rozpoczęciem francuskiego mundialu Helweci sprawili sensację, pokonując Anglię 2-1. W trakcie mistrzostw w 1. rundzie po powtórzonym meczu sensacyjnie pokonali reprezentację III Rzeszy, mimo iż defensywna strona "szwajcarskiego rygla" nie zadziałała najlepiej - Szwajcarzy przegrywali 0-2, by ostatecznie wygrać 4-2. W ćwierćfinale Helweci musieli uznać wyższość Węgier, które dotarły aż do finału. Taktyka Rappana zdała test, a Szwajcarzy osiągnęli wynik powyżej oczekiwań. Rappan prowadził reprezentację kilkakrotnie, w 1954 roku dotarł z nią do ćwierćfinału mistrzostw świata rozgrywanych w Szwajcarii.
Jego pomysł na grę budził wiele kontrowersji - dla wielu było to najzwyklejsze "mordowanie" futbolu. Rappan bronił się przed tymi zarzutami. - W reprezentacji Szwajcarii taktyka odgrywa ważną rolę - powiedział w jednym z rzadkich wywiadów dla magazynu "World Soccer" przed MŚ 1962. - Szwajcar nie jest naturalnie uzdolnionym piłkarzem, lecz zazwyczaj trzeźwo podchodzi do rzeczywistości. Może zostać przyuczony do myślenia przyszłościowego, kalkulowania - tłumaczy. - Zespół może zostać wybrany na dwa sposoby. Albo masz jedenaście indywidualności, mających naturalne zdolności pozwalające im na pokonanie rywali - na przykład Brazylia - lub masz jedenastu przeciętnych zawodników, którzy muszą stać się częścią pewnej koncepcji, planu. Ten plan ma za zadanie wydobycie najlepszych cech każdej jednostki na korzyść zespołu.
Sposób Rappana wywarł ogromny wpływ na reprezentację Szwajcarii. Nawet gdy jej nie prowadził, kolejni trenerzy używali jego systemu. Na MŚ 1950 dzięki "verrou" Szwajcarzy zremisowali z Brazylią 2-2 w fazie grupowej. To spotkanie z wysokości trybun oglądał Juan Lopez, trener Urugwaju i jak pisze Jonathan Wilson w swojej książce "Inverting the Pyramid" zainspirował się ich systemem, zestawiając skład przed decydującym o mistrzostwie świata meczem z "Canarinhos". Obrońca Matias Gonzalez grał niczym libero, a od Helwetów zaczerpnął również indywidualne krycie brazylijskich skrzydłowych. Co było dalej, wszyscy wiemy - Urugwajczycy doprowadzili całą Brazylię do płaczu, wygrywając 2-1, zabierając im wydawałoby się pewne mistrzostwo.
Powszechnie twierdzi się, iż na bazie "verrou" powstało włoskie "catenaccio", choć według Wilsona to teza nie do udowodnienia. Catenaccio na Półwyspie Apenińskim upowszechnili Nereo Rocco oraz Helenio Herrera, który z Interem w latach 60. zdobył trzy mistrzostwa Włoch oraz dwa puchary Europy. Sam Herrera twierdził, że na pomysł wpadł podczas jednego ze spotkań we Francji około 1945 roku, gdy jeszcze jako piłkarz grał w systemie WM na lewej obronie - broniąc jednobramkowego prowadzenia (które później stało się jego znakiem rozpoznawczym), cofnął się za linię obrony instruując lewego skrzydłowego, by zastąpił go na jego pozycji. Później korzystał z tego wariantu podczas kariery trenerskiej. Niestety, nie da się zweryfikować tej opowieści, wobec czego nigdy możemy się nie dowiedzieć, czy Rappan wywarł bezpośredni wpływ na włoski futbol.
Duch Rappana wiecznie żywy
Szwajcarzy do dziś przywiązują sporą wagę do defensywy. Obecnie dzierżą rekord minut bez straconej bramki na mistrzostwach świata - od 1994 do 2010 roku grali na trzech imprezach, podczas których byli niepokonani przez 559 minut. W 2006 roku zostali jedyną drużyną w historii, jaka odpadła z mundialu bez straconej bramki (przegrali z Ukrainą w 1/8 finału dopiero po rzutach karnych). W eliminacjach do tegorocznego mundialu w dziesięciu meczach stracili sześć bramek, choć warto zwrócić uwagę na fakt, iż aż cztery stracili w jednym meczu z Islandią. Oznacza to, że czyste konto zachowali w siedmiu meczach eliminacyjnych. Czy postawa defensywy pozwoli im wyjść z grupy w której rywalami będą Ekwador, Francja oraz Honduras?
